زمانى که پیامبر معبود(صلى الله علیه وآله) زمین آدرس مسجد توفیق مشهد مسجد را گرفت، زمین هاى گوشه و کنار آن توسط صاحبانش براى اقامت آن حضرت و بقیه مهاجران واگذار شوید. زمینى که در سمت شرقى مسجد بود، براى اقامت آن حضرت و همسران و دخترشان حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) تخصیص داده شد. برخى از مهاجران در بخش هاى دیگر محیط مسجد سکونت گزیدند وبدین ترتیب در حوالی مسجد منزل هایى ساخته شد که‌این منزل ها یک حجره داشت. ارتفاع و پهنا حجره 5 و 4 و از در منزل تا در اتاق نیز 3.5 متر بود.
در بخشى که تخصیص به فرستاده خداوند(صلى الله علیه وآله) داشت، در سال پایانى زندگى آن حضرت، نُه منزل وجود داشت که فقط سقفى روى آن ها کشیده گردیده و دیوارها از شاخه هاى نخل سازه گردیده و کمترین تزیینى در آنان چشم نمى شد. وقتى امّ سلمه دیوارهاى منزل اش را از آجر سازه کرد، تماما مختلف با دیگر حجره هاى همسران بود. در به عبارتی فرصت، منزل هاى گران قدر سنگى و مزیّن زیادى که قلعه سیرتکامل بود و اُطُم اسم داشت، در مدینه چشم مى شد؛ قصرهایى مانند قصر رزرو مسجد توفیق مشهد کعب بن اشرف که عمارت سنگى آنان تا این اواخر برجاى باقی‌مانده میباشد.
به جهت تغییر تحول قبله در سال دوم مسافرت، موقعیت منزل ها به طور دیگرى درآمد. دلیلش این بود که قبل از آن قبله به سمت بیت المقدس بود و مسلمان ها مدینه به سمت شمال نماز مى خواندند. طبعا در سمت دیوار جنوبى منزل درست شده بود. ولی وقتى قبله به سمت مکه شد و مسلمان ها به سوى جنوب نماز خواندند، این منزل ها به سمت هاى دیگر منتقل شد. بایستی اظهار‌کرد که مسجد النبى(صلى الله علیه وآله) از آن فرصت تاکنون، در نصیب جنوبى، به جز چندین متر، توسعه و گسترش نیافته شماره مسجد توفیق مشهد میباشد.
در سمت شرقى مسجد، که فعلا محلّ دفن فرستاده(صلى الله علیه وآله) میباشد، در جنوبى ترین نقطه آن و حتى فراتر از نقطه موازی با محراب، منزل حفصه بوده میباشد. این نقطه اکنون بایستی راهرویى باشد که منتهى به شرقى ترین در مسجد در قبال مضجع فرستاده(صلى الله علیه وآله)جای دارد و عموم از آن درِ مسجد بیرون مى شوند.
درپی حجره حفصه، حجره مسجد طالقانی مشهد عایشه قرار داشت که طبق لحاظ معروف، مدفن فرستاده(صلى الله علیه وآله)همانجاست. ابعاد ابوبکر و قدمت هم در همانجا دفن شدند.
معماری مسجد معاصر