مسجد خاص ترین، خالص ترین، آرمانی ترین و آدرس مسجد توفیق مشهد محتوا گراترین قضیه معماری کشورهای اسلامی میباشد. اصالت دادن به مورد ، مفاهیم و شالوده های معنایی درج شده در بطن اصول و ایده های اسلام ضرورتی اصلی میباشد. متاسفانه غفلت از این ضروریات ، امروزه در پیاده سازی مسجد به طور گرایشی مزمن در امده میباشد ، پیاده سازی مسجد امروزی در کشورایران یعنی به عبارتی ” مصداق گرایی افراطی” اعتنا به مصداقی خاص و سرهم بندی یکسری عنصر و کالبد شناخته گردیده است.
معماری مسجد پیاده سازی گردیده به مدل امروزی در کشورهای مسلمان نشین و بویژه در جمهوری اسلامی ایران دستخوش تحولات بخش اعظمی گردیدهاست تا جایی که مدل های معماری که برای سده های اکثری با توفیق، پاسخگوی نیازهای جامعه ها قبل بوده میباشد، در اکثر مواقع به کناری گذاشته گردیده و بجای آن آمیزه ای از مدل امروزی رزرو مسجد توفیق مشهد و مدل کلاسیک نشسته میباشد.
ایده برای پیاده سازی معماری مسجد با این رویکردهای جدید الگوهای قبلی را به طور کامل در هم ریخته و رغبت هایی عمدتا متأثر از مدل امروزی و تا حدی کارکردگرا را پدیدار تشکیل داد که گاه برای ظواهر سازی فقط قالب ای از جلوه های معماری سنتی را با خویش دارااست. این رویکردهای نو پایین تأثیر مدرسه امروزی ، تداوم معماری الگویی را به مشی قبلی با سؤال های مهم مواجه تشکیل داد.
این تمایل با جنبه های پیروز کارکردگرایی ، گزینش مصالح تازه ( و بلکه متعدد مانند سنگ در قبال خشت ) ، و در سود بکارگیری هیبت های جدید ، ظواهر معماری روز را به طور کامل تغییرو تحول بخشید و بتدریج با رغبت هایی مانند تبعیت از مدل نئوکلاسیک ، فرآیند نو ای را در کشور ایران به راه و روش انداخته این پروسه.. یکی تحولات عمده ، مدل پست مدرنیست به معماری پیش از اسلام در زمانه پهلوی اولیه و نیز رجعت پست مدرنیستی با میل بیشتر در روزگار پهلوی دوم بود.
در سالیان آغازین انقلاب اسلامی شیوه به طریق معماری سنتی تشدید گردیده و بعدها وسیعتری به خویش گرفت، این معماری به هیچ یک از تمایل های قبل معماری، پایبندی در خویش حس نکرده و با واکنش گزینشی در گزینش هیبت ، دور و بر ، بنا و نظایر آن محور گذار مدل التقاطی گردیدهاست. این معماری غالبا مدل و یا این که تمایل بخصوصی را به یاروهمدم نداشته ، و بخش های آیتم عشق و علاقه خویش را از هر کجا گرد آورده و در پوسته مسجد معاصر عرضه می نماید.
مبرهن میباشد که در پیاده سازی معماری مسجد اهل ایران و فضاهای فرهنگی پایبندی بیشتری به جنبه های سمبلیک و نمادین معماری سنتی و قبل براق مسجد سازی چشم گردد . به کار گیری از نقشه هشت ضلعی زیر تأثیر قبه الصخره در بیت المقدس ، به کارگیری بیجا از ارکان سمبلیک مانند گنبد و مناره ( عموما بصورت دوتایی )، بکارگیری کاشی شماره مسجد توفیق مشهد کاری، گچبری و بعضی مواد نو تری مانند سفال در آرایه های نمای داخلی و نمای فرنگی سازه و نیز تجدید لحاظ اصلی در به کار گیری عملکردهای گوناگون و متنوع تری نسبت به قبل مسجدسازی در زمانه قبل از انقلاب و … را می قدرت برای مثال این تغییرات اسم پیروزی .
همینطور حذف بی نقص گنبد منزل و جایگزینی الگوی شبستان چهار ستونی و نیز چهل ردیف ، حذف الگوی چهار ایوانی ، محو شدن الگوهای دیگری مانند میانسرا ( تراس ) بعنوان فضای سرگشاده و آزاد آن ، جابجایی آبگینه به وضوخانه آن هم بیشتر در پایین زمین مسجد ( یا این که به عبارتی حوزه فضای خدماتی )، به عنوان مثال تحولاتی میباشد که در کالبد و فضای مسجد پدیدار گردیدهاست.
گرچه معماری امروز از جهاتی در گیر سهل و مسجد طالقانی مشهد آسان انگاری مفرط گردیده و دارنده خلل ها بیشماری میباشد، معماری مسجد و فضاهای فرهنگی نیز از این دست تعرضات مصون نمانده اند. در کنار این تغییرات محتوم و نا گزیر ، گاه ابداعات بی بها و بی مایه ای مانند به کارگیری از موادتشکیل دهنده سمبلیک در چیدمان داخلی مسجد اهل ایران نیز در مساجد امروزی کشورایران به چشم میخورد. از آن پاراگراف می شود به به کار گیری بی آیتم از گنبد و گلدسته در مساجد آنهم بشكل كاذب و به طور کامل ابتدایی اشاره کرد.