پیشینه تاریخی مسجد کبود تبریز به حدود آدرس مسجد توفیق مشهد سال ۸۷۰ بر می گرده. در همون سال، همسر جهانشاه که اسمش جان بیگم خاتون بوده، فرمان ایجاد کرد این مسجد را بخشید. فردی به اسم ابوالمظفر جهانشاه بن قرا یوسف که وابسته به سلسله ترکمانان قراقویونلو بود، در تشکیل داد این مسجد نقش داشته ولی نام این انسان وابسته به قرنها پیشه!.
در همون وقت ها تبریز بسیار آباد و لبریز رونق بوده. در منابع این طور تایپ کردن که در نصفه اولیه قرن یازدهم هجری، تنی چند از جهانگردان پر اسم و رسم شکاف عثمانی از این مسجد دیدن کردن.
نکته دیدنی این جاست که جهانگردان فرانسوی دارای شهرت مثل “تاورنیه” و “شاردون” هم در نصفه دوم قرن ۱۱، بعداز مسافرت به‌این شهر، مسجد کبود را از مجاورت مشاهده کردند و رزرو مسجد توفیق مشهد دربارش سفرنامه های جالبی نوشته اند.
در کتاب های تاریخی و سفرنامه ها درباره مسجد کبود، این طور درج شده:
” درگاه مسجد کبود بسیار رفیعتر از طاق کسرا تشکیل شده. این مسجد، یک سازه و یک جای تاریخی که در نوع خودش بسیار منحصربه‌فرد و بی نظیره. مسجد کبود با کاشی های قشنگ تزیین گردیده و گنبد های مرتفع داره. در منابع مندرج شیعه ها به درون مسجد کبود نمیرن ولی چیزی درباره برهان اون، هنوز به دست ما نرسیده!”
تو هم اگه به تماشای کاشی کاری، پلان و معماری مسجد های دیرین عشق داری یه مسافرت کوتاه به تبریز داشته باش و مسجد کبود را از مجاورت ببین؛ کاشی های رنگارنگ و نگارگری های جورواجور درون مسجد پیاده سازی گردیده. حواست باشه از دستشون ندی.
نکته جذاب این جاست که جهانگردای فرانسوی به تماشای مسجد کبود تبریز خیلی عشق دارن. به عنوان مثال، یکی‌از دیگه از جهانگردهای فرانسوی به نام مادام دیولافوا بعداز اینکه این مسجد را تماشا می کنه درباره اش مطلبی می نویسه؛ این جهانگرد فرانسوی اینطوری ذکر کرده:
“ساختمان های باستانی متعددی شماره مسجد توفیق مشهد در شهر تبریز وجود نداره ولی به عبارتی تعداد که برای تماشا کردن وجود داره، خیلی خوشگل و تحسین برانگیزه. اینجانب می تونم شایسته ترین مثال جای های تاریخی در تبریز رو “مسجد کبود” نام ببرم. این مسجد در قرن پانزدهم میلادی تشکیل شده.”
بهتره که درباره مسجد کبود تبریز، چندین گزاره دیگه هم برات بگم. متاسفانه به جهت یک ز‌لزله، گنبد مسجد حاد شد و اما بخشی از دیوارهای مسجد هم فرو جاری شد! البته نصیب تبارک تراس مسجد و طاق هایی که در بدور تا بدور مسجد درست شده بودن، هنوز هم رمز پا و جالب و دیدنیه. یه آبگینه گران قدر اواسط مسجد هم وجود داره که برای وضو به دست آوردن به کار گیری می گردیده. در کنارش هم گورستانی وجود داشته که در حال حاضر تبدیل به موزه گردیده است.
عامل این که چرا این مسجد در زمان دنیا پاد شاه قراقویونلو تشکیل داد شد می بایست پهنا کنم که جهانشاه به مذهب شیعه عشق و علاقه مند گردیده بوده. و همانطور که مسجد طالقانی مشهد در کتاب های تاریخی مندرج، وی به ائمه و بستگان نبوت، عشق و علاقه مشخصی داشته.
معماری مسجد معاصر